'Meisje van vroeger' wordt 'Palm Leaves and Promises'

De jonge Vlaamse schrijver Bouke Billiet, die overtuigend debuteerde met de roman In de naam van TienKamelen, schreef afgelopen najaar een citybook over het Indonesische Semarang. Op uitnodiging van Henriëtte Louwerse verbleef hij twee weken in Engeland om live de vertaling mee te maken van zijn fantasievolle verhaal door Engelse studenten Nederlands. Aimee Hardy was een van die studenten. Billiet en Hardy nemen u graag mee op reis door Engeland en het interessante vertaalproces, dat mede ondersteund werd door het Nederlands Letterenfonds.

Bouke Billiet (rechts) tijdens een overleg met de studenten. Links van de auteur zit Aimee Hardy. © Henriette Louwerse

Het Eiland en de eilandjes Nederlands

Wanneer Roel Vismans (University of Sheffield) kennismaakt met een Nederlandstalige, houdt hij soms net iets langer dan gebruikelijk de beleefdheidsvorm aan, om te zien of dat zijn gesprekspartner in de war brengt. Hij vertelt het een beetje schuldbewust, maar vooral aanstekelijk vrolijk om zijn deugnieterij. Het gebruik van beleefdheidsvormen maakt nu eenmaal deel uit van zijn onderzoek.

Taal en literatuur zijn voor de docenten en studenten Nederlands aan de universiteiten van Sheffield, Nottingham en UCL in Londen, in de eerste plaats een bron van plezier. En of dat plezier vruchten afwerpt! Het verdriet van België, een paper over anti-literatuur bij Ivo Michiels, een knappe vertaling van mijn citybook Meisje van vroeger (meteen de reden waarom ik hen mag bezoeken), de studenten draaien er hun hand niet voor om.

Het is duidelijk: wie het Nederlands belangrijk vindt, dient deze leerkrachten op handen te dragen. Drie keer maak ik kennis met een team docenten dat zo aanstekelijk spreekt over de Lagelandencultuur dat ik er bijna zelf in ga geloven. Jane Fenoulhet (UCL) spreekt beter Nederlands dan ik en zet me zonder verpinken haar bureau uit wanneer een student om hulp komt vragen. Bram Mertens (Nottingham) kijkt uit naar de vakantie, niet omdat hij zijn job niet graag doet, maar net omdat hij dan eindelijk ziek mag worden; in de vakantie, zoals het een volbloed leerkracht betaamt. Henriëtte Louwerse (Sheffield) is voor het Nederlands wat de Golfstroom is voor ons zachte klimaat; als ik ooit vergeet wat het nut is van cultuur, ga ik een kwartier les volgen bij haar.

Bouke Billiet in Sheffield. Vlnr: Ben James, Lucy Roberts, Emily Parry, Bouke Billiet en Laura Barnes © Henriette Louwerse

Ik moet alle zeilen bijzetten om niet als volslagen domoor door de mand te vallen. Dat de studenten hun opleiding bloedserieus nemen, werd me al duidelijk toen ze, voorafgaand aan mijn bezoek, mijn tekst online bespraken en individueel vertaalden: ‘Waarom gebruik je hier een puntkomma en geen komma?’; ‘Wat is het verschil tussen dom en stom?’; ‘In welke mate moeten we rekening houden met de cultuurhistorische achtergrondkennis van de Engelstalige lezer?’.

Tijdens mijn tiendaagse bezoek discussiëren we lustig verder. Het nut van literaire tijdschriften, mijn moeilijke verhouding met het Nederlands, waarom in mijn land het woord ‘allochtoon’ onder vuur ligt, hoe open een open einde kan zijn, de totstandkoming van mijn hoofdpersonage, schrijven op computer versus schrijven met de linkerhand... Een tien dagen durend interview dat niet ophoudt als het leslokaal wordt verlaten, maar vrolijk uitloopt tot de late uurtjes in restaurants in Soho of pubs in Sheffield. ‘Ik vergeet bijna dat ik een nobody ben,’ schrijf ik naar huis.

In Nottingham ligt de campus verspreid over een aantal glooiende heuvels vol Brits groen, met een flinke vijver en bijhorend waterig gevogelte om het helemaal idyllisch te maken. Ach, hier een kamertje te hebben met een tafel die niet wankelt, ik zou wel honderd boeken per dag schrijven! Het verschil met UCL in Londen is enorm: midden in het centrum van de stad, van de wereld, quoi. Londen laat zich door iedereen beminnen, maar mijn liefde wordt er niet kleiner om. En toch: ook hier, net als in Nottingham en Sheffield, hangt een bijzonder warme, bijna huiselijke sfeer. Hoe kan het ook anders? Op deze eilandjes Nederlands werken studenten en docenten nauw samen.

Het is om jaloers van te worden, want zelf werk ik bijna altijd alleen. Wanneer mensen met me moeten samenwerken, heb ik altijd een tikkel medelijden met hen, zeker als het over mijn eigen werk gaat. (‘Mieren neuken’ is een uitdrukking die de studenten nog niet kenden.) Maar de studenten bijten zich vast in de tekst, geen woord dat niet binnenstebuiten wordt gekeerd, ze wijden er urenlange Skype-discussies aan en nadat ik hen allemaal in den vleze heb gezien, sluiten we af met een grote videoconferentie, waar we samen met professioneel vertaler Jonathan Reeder nog enkele i’s van punten voorzien.

Nu zit ik terug aan mijn eigen tafeltje. Het resultaat van het vertaalproject, Palm leaves and promises, is de eerste volledige professionele vertaling van een tekst van mijn hand. Ik zoek tevergeefs mooiere woorden dan apetrots en übercool om mijn gevoel te beschrijven. Misschien mag ik nog één keer aankloppen bij het jonge Britse geweld?

Bouke Billiet

'Meisje van vroeger' wordt 'Palm Leaves and Promises'

Het gebeurt niet vaak dat voor een universitair vertaalproject het werk vertaald wordt van een interessante jonge auteur waarbij je hem ook daadwerkelijk kunt ontmoeten, maar dat is precies de kans die een groep studenten kreeg. Gevorderde studenten Nederlands van de universiteit Sheffield, University College London en de universiteit van Nottingham werkten de afgelopen weken intensief aan een compleet nieuwe en fascinerende tekst die deel uitmaakt van citybooks.

citybooks stuurde de opkomende Vlaamse schrijver Bouke Billiet (In de naam van Tienkamelen) naar Semarang in Indonesië om zich te laten inspireren voor zijn citybook. Het resultaat hiervan, Meisje van vroeger, of Palm Leaves and Promises, is een ontmoeting van een bezoekende verteller met een lokale vrouw die hem rondleidt door de stad terwijl ze ondertussen vertelt over het bewogen koloniale verleden van Semarang en hoe dit de stad tekent. Ook praat ze over haar huidige zorgen: niets wordt bewaard zoals het zou moeten in Semarang en de stad stort langzaam in.

De vertaalgroep uit Sheffield © Henriette Louwerse

Nadat we individueel een fragment uit de tekst vertaalden werden we in groepjes verdeeld met studenten uit de andere universiteiten om tot een gezamelijke vertaling van onze fragmenten te komen. We hadden het geluk om advies te kunnen vragen aan zowel de auteur als aan onze eigen professionele vertaler Jonathan Reeder. Vervolgens vond een gezamelijke videoconferentie, waar ook Bouke Billiet en Jonathan Reeder deelnamen. Problemen werden opgelost en een redactieteam gekozen die in samenwerking met Jonathan de definitieve Engelse vertaling afwerkte, rekening houdend met alle bemerkingen die ter sprake waren gekomen.

Ik kan met zekerheid zeggen dat iedereen genoten heeft van het project, en hoewel we op topsnelheid in de wereld van het literair vertalen werden gegooid, werd het dankzij de hulp die we kregen iets waar we echt onze tanden in konden zetten, en iets dat we waarschijnlijk allemaal met veel plezier opnieuw zouden doen. Dit project was echt de moeite waard en ik geloof dat de vertaling, ondanks ons gebrek aan ervaring, zeer geslaagd is. Het heeft bij heel wat medestudenten de interesse voor literair vertalen aangewakkerd, en onze ogen verder geopend voor de boeiende wereld van de Vlaamse en Nederlandse literatuur.

Aimée Hardy, University of Sheffield