Zomerdichter

Brussel, zo las ik gisteren, krijgt binnenkort een Pessoaplein. Het komt te liggen in een hoek van het vermaarde Flageyplein in Elsene, dat het komende weekend ? eindelijk - zijn heraanleg viert met allerlei feestactiviteiten tussen 5 en 12 juli. De driehoek waar de buste van de Portugese dichter Fernando Pessoa (1888-1935) prijkt, wordt op 11 juli omgedoopt tot Pessoaplein. Het bevindt zich "precies op de plaats waar voorheen een frietkraam stond," lees ik op de overigens uitstekende literaire weblog De Papieren Man.

Qua symboliek voor Brussel als stad waar méér exotische tongvallen te horen zijn dan Belgische kan dat tellen: de plek waar voordien een oer-Belgisch frietkraam stond, wordt omgedoopt tot Pessoaplein. Het is een mooie ode aan de poëzie en het zoveelste bewijs van het ware kosmopolitische karakter van onze hoofdstad.

Fernando Pessoa is een van mijn lievelingsdichters - een van die literaire monumenten die erin slaagde om het leven zelf op papier te zetten. Zijn poëzie moet je lezen als je zo verliefd bent dat je voeten zijn vergeten wat het betekent om de grond te raken. Je moet zijn woorden uit het hoofd leren en steeds opnieuw herhalen, zodat je geluk nog intenser wordt:

Naast jou zittend, kijkend naar de wolken,

Kijk ik beter naar de wolken...

Jij hebt de natuur mij niet ontnomen...

Jij hebt de natuur voor mij in niets veranderd...

Jij hebt de natuur heel dicht bij mij gebracht.

Omdat jij bestaat zie ik haar beter, maar als natuur dezelfde,

Omdat jij mij liefhebt, heb ik haar net zo lief, maar meer.

Dat we van deze verzen kunnen genieten, is te danken aan de inspanningen van vertaler en essayist August Willemsen. Hij maakte een belangrijk deel van de Portugese en Braziliaanse literatuur toegankelijk voor de Nederlandstalige lezer, met onder meer vertalingen van Carlos Drummond de Andrade en Manuel Bandeira. Zijn levenswerk echter was het vertalen van het volledige oeuvre van Fernando Pessoa ? een missie die hij door zijn onverwachte overlijden eind vorig jaar jammer genoeg nooit heeft kunnen afmaken. Willemsen heeft de Nederlandse lezers met een aantal prachtig uitgegeven dichtbundels niettemin de kans gegeven de bekendste dichter van de Portugese literatuur te ontdekken. Daar moeten we hem ontzettend dankbaar voor zijn: het werk van de vele literaire vertalers overal ter wereld is nog steeds grotendeels onzichtbaar, maar wél van onschatbare waarde. 'Vertalers', zo zei de Amerikaanse auteur Paul Auster ooit, 'zijn de schaduwhelden van de literatuur, de vaak vergeten instrumenten waardoor verschillende culturen met elkaar kunnen praten. Dankzij hen begrijpen we dat we allemaal, uit welk deel van de wereld ook, in één wereld leven.'

Mooi dat in een stad als Brussel, waar zoveel immigranten uit alle hoeken van de wereld op zoek zijn naar hun nieuwe zelf, een dichter als Pessoa een eigen plein krijgt, en dat in een wijk waar erg veel Portugezen wonen. Op die manier kunnen zij weer een beetje thuiskomen. Fernando Pessoa was zelf geen immigrant, maar wel een eeuwige zoeker in eigen ziel. Dat betekende dat hij nooit rust had en zichzelf steeds opnieuw moest heruitvinden, maar misschien was net dat de kracht van zijn poëzie: de constante verwondering over de schoonheid van zoiets kleins als een geurige bloem of voorbijdrijvende wolken, en het besef dat het leven fragiel is en daarom ten volle geleefd moet worden:

Waarom zo ver gezocht wat zo dichtbij is -

Deze dag? De ademtocht waarin

Wij leven, daarin sterven wij. Dus pluk

    De dag, want die ben jij.

Wie Pessoa nog niet gelezen heeft, moet daar nu mee beginnen, want Pessoa is een zomerdichter. Ik poog de literatuur zo weinig mogelijk in vakjes op te delen en u mag het een gek idee vinden, maar sommige dichters zijn zomerdichters, terwijl ik anderen winterdichters zou noemen. Dat is beslist geen oordeel over de kwaliteit van hun werk ? zo is Gerrit Achterberg mijn favoriete Nederlandstalige dichter, en hem vind ik een winterdichter. Pessoa roept een gevoel van zomer op, en is daarom nóg mooier wanneer je hem leest als buiten de zon genadeloos brandt en je je in het Portugal van de vorige eeuw waant:

Loom strijkt over de verlaten velden

De vredige wind.

Meer lijkt door trilling van zichzelf dan door

De wind het gras te trillen.

In deze wijd en zijd verspreide rust

Zal ik alles vergeten

Ik raad de zomer aan, maar lees Pessoa vooral zo vaak als kan. Als je verliefd bent en je hart danst van geluk, of als je droevig bent en je iemand wil troosten die net een geliefde is verloren:

Niets meer smeken je handen, dingen nu,

Noch overtuigen je nu stille lippen,

In 't vochtig ondergrondse

Van de zware aarde.

Alleen wellicht de lach waarmee je liefhad

Balsemt je, en tilt in de gedachten

Die je was.

Ann De Craemer is medewerker programmering van deBuren.