Van hagedis tot God

De afgelopen week ben ik een beetje kleiner geworden. Ik heb geen vroegtijdige last van artritis waardoor mijn ruggengraat is gaan krimpen, noch heb ik mijn hoge hakken naar de prullenmand verwezen.

Het zit zo: ik boette de afgelopen dagen (even) aan lengte in door het boek dat ik aan het lezen ben. Een fantastisch werk getiteld What on earth happened. The complete story of the planet, life & people from the Big Bang to the present day, geschreven door de Britse historicus Christopher Lloyd. Het boek doet wat de titel belooft: het schetst de complete geschiedenis van én onze planeet én de mensen en dieren die erop leven én de gebeurtenissen die er zich op afspeelden. 13,7 miljard jaar in een meeslepend verhaal gegoten, mét kleurrijke tekeningen en foto's, en hoofdstukken die luisteren naar leuke titels als 'Crunch, Bang, Ouch!' en 'Tectonic Teamwork'.

Bijzonder beeldrijk aan het boek is dat Lloyd voor die 13,7 miljard geschiedenis de metafoor gebruikt van een klok die 24 uren aangeeft. Het moment dat de klok 24 uur heeft geslagen, is het moment van het heden, waarop u deze zinnen aan het lezen bent.

Toen ik eergisteren zoals elke avond een hoofdstuk van What on earth happened las, vroeg de auteur mij plots of ik wist hoe ver of hoe dicht we verwijderd zijn van middernacht op het moment dat de Homo Sapiens de enige overgebleven menselijke soort is en naakt over de stoffige Afrikaanse vlaktes rondtrekt. Met andere woorden: wat is het aandeel van de mens in de geschiedenis van de aarde, in tijd uitgedrukt?

Drie uur, dacht ik.
Twee uur, antwoordde mijn schoonbroer achteraf, toen ik hem de vraag stelde.
Zes uur, zei mijn beste vriendin.

Allemaal fout.

"How about three seconds? That's it."

Drie seconden. Dat is, in tijd uitgedrukt, het aandeel van de mens in de geschiedenis van onze planeet.

Het was avond, maar ik was op slag klaarwakker. Drie seconden. Een, twee, drie. Als je 's drie keer met je ogen knippert, dan heb je de hele geschiedenis van de mensheid gehad. Het sloeg me uit mijn lood. De mens vindt zichzelf heel wat, maar vanuit het oogpunt van de aarde is hij slechts een vingerknip. Dat is ontluisterend, maar tegelijk is er niets zo gezond als af en toe met het nodige perspectief naar de dingen kijken. We maken ons druk over de financiële crisis en beweren dat dit de wereld zal veranderen. Dat klopt ? vanuit ons perspectief, omdat dat het enige is dat we kennen en dagelijks beleven. Maar voor de aarde is er niets aan de hand.

Dat betekent niet dat ik alles kapot wil relativeren en de huidige crisis een storm in een glas water vind, maar ik denk dat het gezond is dat we af en toe even stilstaan bij het grote geheel, bij die vingerknip, bij die drie seconden, om onze menselijke arrogantie wat in te tomen.

En toch. De mens blijft de mens ? zonder zelfvertrouwen en een tikkeltje arrogantie was hij nooit gekomen waar hij vandaag is. Drie seconden geleden moest de mens het wiel nog uitvinden. Nu reist hij naar de maan en naar Mars. Drie seconden geleden communiceerde de mens met klikgeluiden, lees ik in What on earth happened; van taal was nog geen sprake. Nu drukt hij op een toets en is hij met de hele wereld in contact.

De mens heeft in drie seconden de wereld veranderd. We kunnen daar negatief over doen en wijzen op het kwaad dat hij de aarde heeft berokkend, maar het is een mooie herfstdag en daar wil ik het dus vandaag niet over hebben. Beter kijken we met hoop en een glimlach naar de mens en zeggen we: prachtig, wat we in drie seconden hebben bereikt.

In zijn gedicht 'Ichtyologie' beschrijft Gerrit Achterberg hoe er in zee een coelacanth werd gevonden, de 'missing link tussen twee vissen in'. Achterberg vertelt hoe de gelukkige vinder weende van verwondering, want hij had 'de eeuwig onderbroken schakeling' gevonden. Iedereen die om de man heen stond, aldus de dichter, voelde zich op dat ogenblik verslonden door de miljoenen jaren achter hem.

Rangorde tussen mens en hagedis
en van de hagedis diep in de stof,
verder dan onze instrumenten reiken.

Bij dit besef mogen wij doen alsof
de reeks naar boven toe hetzelfde is
en kunnen zo bij God op tafel kijken.

Ooit was de mens vis, hij werd hagedis, en vandaag is hij ook een beetje God. En dat allemaal in slechts drie seconden: we moeten er ons blijven over verwonderen.

U begrijpt het: ik heb intussen, gelukkig maar, weer mijn normale lengte teruggekregen.

Christopher Lloyd, What on earth happened. The complete story of the planet, life & people from the Big Bang to the present day, Bloomsbury, 2008, 480 blz. In het Nederlands vertaald door Jaap de Berg als Wat is er in hemelsnaam gebeurd. Het complete verhaal van onze geschiedenis ? van oerknal tot nu, verschenen in oktober 2008 bij Uitgeverij Nieuw Amsterdam.

Ann De Craemer is medewerking programmering bij deBuren. Voor deze site schrijft zij wekelijks een column.